زیبایی بی‌رحمانه

1400/11/17

زیبایی بی‌رحمانه: چگونه بتن به مفهوم نهایی سبک زندگی تبدیل شد؟

بتن همه جا هست، چه آن را دوست داشته باشید و چه از آن متنفر باشید. نه تنها در زیر قدم‌هایمان و بالای سرمان، بلکه در تمام جنبه های زندگی ما نفوذ کرده است. خانه‌ها با گلدان‌های بتنی، میز کار بتنی و مجسمه‌های بتنی تزئین شده‌اند، حتی می‌توانید عطر برند ژاپنی کوم د گاغسون با نام بتن (Concrete Comme des Garçons) را به خودتان اسپری کنید، یکی از 8000 جواهرات بتنی موجود در Etsy را امتحان کنید، سپس در کافه‌هایی با ظاهر بتنی قهوه‌ای بنوشید. چگونه این مخلوط فروتنانۀ سیمان و ماسه، که برای سال‌ها به عنوان بلای شهر‌ها به آن بدگویی می‌شد، به مفهوم نهایی سبک زندگی تبدیل شد که  برای فروش همه چیز باید از آن استفاده کرد؟

ویژگی‌هایی که افراد را به سمت بتن جذب می‌کند، همان ویژگی‌هایی است که غالبا دیگران را دفع کرده است. برای برخی تداعی‌گر خوش‌بینی و سخاوت و برای برخی خشونت و بدبختی است. این محصول ‌ماسه‌ای، صخره‌های سر به فلک کشیده و خندق‌های عمیق، زیر زمین‌های غار مانند و پل‌های هوایی عضلانی را شکل می‌دهد. تنها بخش کوچکی از تولید بتن جهان در معماری مورد استفاده قرار می‌گیرد، و با این حال این معماران هستند که بیش از هر کس دیگری برای شکل دادن به تصور غالب مردم از مصالح، چه خوب و چه بد، تلاش کرده‌اند. پس از یک دوره زندگی در خانه‌های چوبی، غول‌های بتنی مرتباً در صدر ساختمان‌های مورد نفرت عموم مردم قرار می‌گرفتند، اما امروزه بتن بیش از هر زمان دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد، درست زمانی که اثرات فاجعه‌بار زیست‌محیطی آن به چشم می‌آیند. اخیراً یک گزارش نشان داد که تولید سیمان تا 8 درصد از کل انتشار کربن در سراسر جهان را به خود اختصاص می‌دهد، در حالی که زباله‌های بتنی نیز احتمالاً یک چهارم کل زباله های دفن شده را  تشکیل می‌دهند. بارناباس کالدر، مورخ معماری پس از جنگ جهانی و نویسنده کتاب بتن خام، کتابی پرشور در مورد زیبایی بروتالیسم، می‌گوید: «البته که زیبا به نظر می‌رسد، اما ردپای کربن عظیمی دارد. ما فقط باید آنچه را که داریم حفظ کنیم و دیگر نسازیم.»

کتاب‌هایی مانند (بتن خام) کارهای زیادی برای محبوبیت دوباره این مواد انجام داده‌اند، و همچنین هیچ نشانه‌ای از اینکه معماران به این زودی‌ها به آن پشت خواهند کرد، وجود ندارد. احیای بتن اکسپوز در دهۀ 1990 آغاز شد و علت آن عمدتاً به عنوان واکنشی در برابر بی‌ثباتی‌ به وجود آمده در معماری آن دوره بود. این واکنش‌، حاصل یک دیدگاه آمیخته با مسائل مذهبی به خواص ذاتی مواد خام بود. معماران نوعی پاکسازی معنوی را از طریق رویکرد بازگشت به اصول، که بیشترین تأکید بر چگونگی تأثیر مواد بر حواس داشت را، دنبال کردند. آنها رساله‌های متعددی دربارۀ پدیدارشناسی و «زیبا بودن چیزها» نوشتند و استدلال کردند که مطالب باید افشا گردد و با صداقت رفتار شود. به دنبال آن افراط و تفریط‌ها در دهۀ 80، یک بدوی گرایی خالصانه نیز در همه آن وجود داشت. مهم‌تر از همه، رستگاری را می‌توان در زیبایی یک دیوار پوشیده شده از محصولات بتنی که همانند الوارهای چوبی طبیعی در سطحی گسترده ریشه دوانده است، یافت.

در تکاپوی رستگاری، خلوص و ساخت اثاری خاص، سوئیسی‌ها در خط مقدم بودند. معمارانی مانند پیتر زومتور، والریو اولگیاتی، پیتر مارکلی و هرتسوگ و دمورن با فارغ التحصیلی از مؤسسه فناوری فدرال زوریخ (یکی از معتبرترین دانشگاه های اروپا و جهان)، خط مشئ جدیدی را برای استفاده از پتانسیل‌های حسی و لمسی بتن ایجاد کردند و هر کدام برای اینکه از دیگری مبدع‌تر و صادق‌تر باشند می‌جنگیدند.

برای نمونه،‌ طراحی کلیسای کوچک فیلد برودر کلاوس در آلمان توسط پیتر زومتور که سازه‌ای بتنی عظیم در یک مزرعه است، به یک نقطه عطف بسیار زیبا و در عین حال اساسی در چشم انداز طبیعی آلمان تبدیل شد، این سازه با بتن ریزی بر روی 112 تنه‌ی درخت که مانند قالبی خیمه‌ای‌ درکنار هم قرار گرفته‌اند ریخته شده و در اقدامی جالب بعد بتن ریزی قالبها سوزانده شدند تا دیواری ذغالی شکل ایجاد کند (اجرای این پروژه در نوع خود منحصر به فرد بود). در پروژه فریبنده عمارت کی پلاس اِن، اثر والریو اولگیاتی بتن سفید رنگ آنقدر صیقلی، بدون حفره و یکدست است که هر بیننده‌ای را به حیرت وا می‌دارد. خانه شخصی اولگیاتی در کشور پرتغال نیز مانند باغی منزوی با دیوارهای پنج و نیم متری به قرمزی متمایل است، درژی بتنی در دل منطقه‌ای خشک است که خصوصیات و ویژگی بتن را همانند سرودی حماسی می‌سراید.

با خلق چنین پروژه‌های فریبنده‌ای در حرفه معماری، کاتالوگ‌های محصولات اختصاصی بتنی بسیار غنی‌تر و گیراتر جلوه می‌کند. امروزه ساختمان‌ها ساخته نمی‌شوند بلکه به نوعی منتاژ می‌گردند. بتن اکسپوز به عنوان طلایه‌دار محصولات بتنی با ضمانت‌های مختلف اجرای درست کار را تضمین می‌کند و به ریسک‌گریزترین شکل ممکن روحی تازه به فضا می‌بخشند.

بتن اکسپوز نوعی متریال ساختمانی است که به‌نوعی در خانواده بتن‌ پیش ساخته معماری قرار می‌گیرد. بتن پیش ساخته معماری یک اصطلاح نسبتاً مدرن است که به قطعات بتن که معمولاً هم می‌توانند خاصیت سازه‌ای داشته و هم به عنوان عنصر دکوراتیو در طراحی داخلی بکار رود، اطلاق می‌شود. فرم بتن پیش ساخته به نوعی است که نیاز به پوشش (نازک کاری) ندارد و خود به عنوان عنصر نهایی استفاده می‌شود.

تفاوت عمده بتن پیش ساخته با بتن معمولی سازه‌ای، فرم، رنگ و یا بافت متفاوت آن است. تکنیک‌های پرداخت متفاوت که از روش‌های سنگ تراشی (مجسمه‌سازی سنگی) الهام می‌گیرد برای ایجاد سطوحی متنوع استفاده می‌شود.بتن پیش ساخته معماری می‌تواند در محل پروژه نیز اجرا شود که سطح نهایی آن نیز با روش‌هایی مانند چکش کاری، چاپ فلزی (اِچینگ)، برس زدن، سند بلاست و... برای رسیدن به نتیجه مطلوب پرداخت می‌شود.

در سال‌های اخیر، دنیای معماری و طراحی شاهد استفاده از زیبایی‌های سبک صنعتی بوده است، که ناشی از میل دمیدن روح تازه‌ای به ساخت‌وسازها و فضاهای موجود و تجلیل از زیبایی کارخانه‌ها و محل‌های اداری است. استفاده از متریال این چنینی از جمله طراحی داخلی را تحت تأثیر قرار داده است و منجر به طراحی نوآورانه متعدد با ظاهر بتنی، ساده شده است.

در کشورهایی مانند سوئیس، ژاپن و برخی از کشورهای آمریکای لاتین، که از لحاظ موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی منطقه شرایط ساخت‌وساز بسیار چالش برانگیز است، فرهنگ ساختمان‌سازی آنها نسل‌ها با علم بتن پیشرفته عجین بوده است چرا که استفاده درست از بتن با وجود چنین مشکلاتی بسیار دشوار است. بنابراین اجرای بتن اکسپوز بی نقص، نشان دهندۀ نوع خاصی از مهارت است. معماران نیز در چنین شرایطی برای ایجاد سطوح صاف و بدون درز، با تامل زیاد، همیت خود را بکار می‌گیرند زیرا می‌دانند دستیابی به آن چقدر مشکل است. به طور مثال آخرین پروژه پیتر زومتور (معمار فرهیخته سوئیسی برنده جایزه پریتزکر) در شهر دوون انگلستان که از صفحات بتنی رامد (فرمی خاص از نمای بتنی) ساخته شده با همیاری چندین متخصص بتن، 10 سال زمان برده است.

با ظهور معماری بروتالیست در سال 1954 در فرانسه و انگلستان، استفاده از بتن به عنوان المان غالب در طراحی‌های بناهای مسکونی و تجاری آغازگر عصر طلایی در استفاده بی حد و مرز بتن گردید. استفاده از بتن به عنوان نمای اصلی، با توجه به مشکلاتی، بسیار دشوار بود. با افزایش آگاهی‌های زیست محیطی بعد از عصر شکوفایی بتن در دهۀ 1960، امروزه دیگر این موضوع که بتن می‌تواند به عنوان پل حرارتی (عبور دهندۀ گرما از سطحی به سطح دیگر) عمل نماید مطرح نیست، چرا که در آن زمان بتن به عنوان ماده‌ای که فقط برای طراحی فضای خارجی و سازه‌ای استفاده می‌شد و راهی به فضای داخلی برای استفاده به عنوان طرح نهایی نداشت، تا اینکه با استفاده از یک لایه عایق حرارتی بین لایه‌های آن مشکل پل حرارتی حل شد و به تبع آن پای بتن به فضای داخلی باز شد. بنابراین سازه‌های بتنی با لایه‌ای نازک از عایق پوشانیده می‌شوند، به‌ویژه که امروزه استفاده از پانل‌های بتنی مصنوعی عایق شده بسیار رایج شده است.

متعاقب این تحول، بتن اکسپوز به قلمرو داخلی بناها نفوذ کرد، به‌طوری که راه پله‌های گستره مارپیچی و پشت‌بندهای (شمع‌بند) زاویه‌دار پروژه خانه سوئیچ مدرن، طراحی شده توسط تحسین شده‌ترین شرکت معماری دنیا یعنی هرتسوگ و دمورن (شرکت معماری سوئیسی) به استفاده از این متریال روی آورد، به عنوان نمونه‌ای دیگر، سقف‌ها و دیوارهای ساختمان اداری AHMM با نام کارخانه یقه سفید در لندن نیز از بتن اکسپوز به عنوان المان اصلی برای شبیه سازی حال و هوای صنعتی بهره جست.

ایلین توگود، رئیس بخش معماری مرکز بتن، بخشی از انجمن تجاری این صنعت، می‌گوید: «در دهه گذشته یک تغییر واقعی رخ داده است. ساخت بنا‌های اداری با سقف‌های بتن اکسپوز بسیار بیشتر شده است چرا که توده حرارتی بسیار مناسبی است و از ارتفاع سقف کم نمی‌کند و مانند سقف کاذب فضا را اشغال نمی‌کند، همچنین شخصیت فضای اداری را بهبود می‌بخشد.»

در حال حاضر استفاده از بتن اکسپوز در ساخت‌و‌سازهای مسکونی نیز رایج است، در جایی که سطوح بتنی در هر دو زمینه محیطی قابلیت‌های خود را به نمایش می‌گذارند (در تابستان ساختمان را خنک می‌کند و در زمستان گرما را حفظ می‌کند) و احساس یک سطح ساده و کارا را به شما می‌دهد. ظاهر زیبا و نمای این نوع متریال موجب می‌گردد به وسایل و تزئینات اضافی برای کامل کردن فضا نیاز پیدا نکنید. می‌توانید کف و دیوارها را با خیالی آسوده با بتن اکسپوز بپوشانید چرا که طرح‌های متنوع با هزینه‌ای مقرون به صرفه با وجود قابلیت‌هایی نظیر آب گریزی، که به لطف استفاده از مواد نانو، جذب آب را به 5 درصد رسانده در کنار سازگاری و سفارش‌سازی محصولات که همچون بومی خالی است و توانایی خلق انتظارات را می‌دهد، تصویری بی‌بدیل در فضای داخلی ایجاد کنید.

استفاده از بتن اکسپوز ممکن است از نگاه بسیاری به عنوان یک اشتباه تلقی شود چرا که برخی از طرح‌های آن ظاهری زبر و سرد دارند، اما تطبیق پذیری خوب آن با محیط، رفته رفته نظر این منتقدین را جلب می‌کند. این قابلیت بتن اکسپوز که می‌توان آن را صیقل، چکش‌کاری، حکاکی و... کرد این امکان بی‌نهایت برای جلوه‌های تجسمی را فراهم می‌کند تا حتی قادر باشیم طرح‌هایی به مانند سیالی روان خلق کنیم. اولویت اصلی مد نظر طراحان، مقاومت و طول عمر مفید این محصولات می‌باشد. در حال حاضر در ایجاد طرح‌های متنوع محدودیتی وجود ندارد و نگرانی فقط در راستای حفظ انرژی و کارایی زیست محیطی آن است. 

الکساندر کالدر (مجسمه‌ساز فرهیخته آمریکایی) می‌گوید: «به‌طور حتم می‌توان گفت، ساختمان‌های بتنی همچنان بی‌ضرورت تخریب می‌شوند، در عین حال این تخریب‌ها در رسانه‌های اجتماعی تقریباً بیش از حد متعارف هستند. این یک اتلاف فاجعه بار منابع است.» به نظر می‌رسد شعارهای حفاظت از محیط زیست و مراقبت از منابع طبیعی به ورطه عمل نرسیده و همچنان شعار باقی مانده است.

برای خلق فضایی منحصر به فرد با استفاده از بتن اکسپوز نیاز به محصولاتی مطمئن و با کیفیت دارید. صدراستون زیر مجموعۀ هلدینگ صدر با هدف تولید سنگ دکوراتیو مصنوعی سازگار با محیط زیست با نزدیک به 20 سال تجربه ارزشمند اولین و بزرگترین تولید کننده محصولات بتنی در ایران با تکنولوژی روز کانادا است. صدراستون موفق به اخذ گواهینامه ایزو - مدیریت کیفیت برای تمامی محصولات خود شده و به عنوان تنها شرکت دارندۀ گواهینامه فنی مرکز تحقیقات ساختمان، با اطمینان کامل محصولات خود را 10 سال ضمانت می‌کند.

عکس‌‌ها: پروژه‌های اجرا شدۀ شرکت صدراستون

صدر استون

 

بانک مقالات ایران سیب

بیشتر بخوانید:

• بتن چیست؟

• پروژه بازسازی هیگاشی‌یاما

• معماری مدرن

• مشکلات زیست محیطی تولید بتن

تعداد بازدیدها: 562